Jak ludzie mogą żyć zdrowo i sensownie? Jak mogą sami o sobie decydować?

Jak mogą żyć w dobrej relacji z samymi sobą, z bliźnimi, z Bogiem oraz mieć właściwy stosunek do swoich obowiązków? Jak mogą sobie radzić z chorobami i śmiercią? Kobiety i mężczyźni stawiali te pytania, a rozmawiając z innymi oraz ufając Bogu, udzielali na nie odpowiedzi. Odpowiedzi te były nacechowane wiarą chrześcijańską. Do czasów nowożytnych Kościoły były nośnikami duszpasterstwa dla swoich członków, choć nie tylko dla nich.

Około 1965 r. w USA młodzi teologowie poznali ideę kształcenia kliniczno–pastoralnego. Odkryli, jak ważne jest włączenie wiedzy psychologicznej i psychoterapeutycznej do duszpasterstwa, a następnie razem z duchownymi opowiadającymi się po stronie koncepcji psychoanalizy

stworzyli duszpasterstwo terapeutyczne oraz psychologię pastoralną. Starannie i szeroko opisano psychiczną dynamikę rozgrywającą się w duszy człowieka, znaczenie historii życia, etapy jego rozwoju, relacje z rodzicami, ludźmi i światem, podejście do afektów i emocji oraz konfliktów wewnętrznych. Postawiono pytanie o tożsamość człowieka i za pomocą różnych procesów  terapeutycznych udzielono na nie odpowiedzi.

Centralnym zagadnieniem stała się również osoba duszpasterza. Wszystkie te problemy i cała ta wiedza były dla duszpasterstwa bardzo pomocne. Również Kościół zyskał wiele nowych inspiracji. Według psychologii pastoralnej, zadaniem duszpasterstwa jest towarzyszenie człowiekowi w jego życiu i interpretowanie go z perspektywy wiary chrześcijańskiej, przy czym ludzie postrzegani są łącznie z ich wewnętrznym uwikłaniem i ich możliwościami. Wiedza psychologiczna znajduje swoje miejsce w duszpasterstwie i dzięki temu przynosi owoce. Co istotne, duszpasterstwo, jako działanie pastoralne, powinno i może być nauczane i ćwiczone. Posługuje się ono metodami, dzięki którym

można sprawdzić skuteczność prowadzonych działań. Oprócz teologii, duszpasterstwo czerpie z wielu innych dyscyplin, które posiadają wiedzę na temat człowieka. W ten sposób staje się  interdyscyplinarnym współdziałaniem, w czasie spotkania z drugim człowiekiem.

Niedługo jednak wyszły na jaw ograniczenia założeń psychologii pastoralnej. Z różnych stron zwracano wyraźnie uwagę, że duszpasterstwo musi spojrzeć na człowieka jako istotę płciową, społeczną, polityczną, ekonomiczną i duchową.

Idąc śladem „teologii feministycznej”, konsekwentnie prowadzonej i formułowanej z perspektywy kobiet, powstało duszpasterstwo feministyczne, które podejmuje doświadczenia dziewcząt i kobiet oraz problem ich dyskryminacji. Opowiada się za tym, by kobiety nie były definiowane, ale samy definiowały siebie i mogły same o sobie decydować. Pyta o zasoby, w które wyposażone są kobiety i pomaga w korzystaniu z nich. Pracuje całościowo oraz międzykulturowo. Duszpasterstwo musi konsekwentnie myśleć i pracować kontekstowo, ponieważ sytuację danej osoby wyraźnie określają społeczne, ekonomiczne i polityczne uwarunkowania. Ponieważ ludzie muszą sobie radzić w życiu, uzależnieni od warunków społecznych, politycznych i gospodarczych, duszpasterstwo musi dotyczyć ich konkretnych sytuacji życiowych.

Badania biograficzne pokazują, że każdy pojedynczy los jest uwikłany w historię zbiorową. Zatem kiedy ludzie opowiadają swoje jednostkowe historie, opowiadają jednocześnie część historii swej rodziny i świata. Autorzy badań udowadniają, że duszpasterstwo na wiele sposobów ma do czynienia z codzienną rzeczywistością, która nie wymaga ingerencji terapeutycznej. Duszpasterstwo jest aktywne nie tylko wtedy, gdy pojawiają się sytuacje groźne, ale również w codziennym życiu

człowieka, które musi on kształtować i przeżywać. Ma swoje miejsce również w towarzyszeniu podczas życiowych przełomów – często są to radosne wydarzenia, takie jak narodziny dzieci czy wesela. 

Spotkania z obcymi pokazują, jak mocno kontekst kulturowy wyznacza życiowe interpretacje i kształtuje życiowe historie. Ludzki byt można rozumieć nie tylko z perspektywy wewnętrznych ruchów, ale również jego kontekstu kulturowego, który duszpasterstwo powinno starać się zrozumieć i docenić. Ostatecznie taka właśnie była motywacja wprowadzenia do duszpasterstwa zagadnień międzykulturowych i międzyreligijnych.

Helmut Weiss

fr. książki „Duszpasterstwo, superwizja, psychologia pastoralna”, wyd. Warto 2012

Fot. Przemek Hewelt